Sejak beberapa hari yang lalu, satu hantaran mengenai kontroversi KK Mart telah tersebar meluas di media sosial, terutamanya di Facebook.
“Hanya sedar bila isu KK Mart bahawa di Malaysia, menghina Diraja/Sultan lebih sensitif di mata pemimpin berbanding menghina Allah & Islam,” petik hantaran tersebut.
Menariknya, kata-kata yang sama dalam hantaran itu telah diulangi oleh pengguna media sosial lain dan dikongsi melintasi pelbagai kumpulan dan halaman Facebook yang popular.
Hantaran pertama itu dipercayai dibuat oleh ahli perniagaan e-dagang, Fikri Nasir, pada 17 Mac – tiga hari selepas KK Mart memohon maaf kerana menjual stokin yang tertera kalimah Allah.
Siaran itu dikongsi lebih daripada 14,000 kali dan mendapat lebih daripada 3,000 komen. Fikri, yang mempunyai halaman terbuka kepada orang ramai, mempunyai 2,700 pengikut di Facebook.
Pada 18 Mac dan seterusnya, puluhan hantaran dengan perkataan yang sama telah dikongsi oleh pengguna Facebook, sama ada pada akaun peribadi atau dalam kumpulan mereka yang mempunyai pengikut yang ramai seperti ‘Kaki Viral’, yang mempunyai lebih daripada 542,000 pengikut.
Pengarah Eksekutif Pusat Kewartawanan Bebas (CIJ), Wathshlah Naidu, berkata kewujudan pelbagai hantaran dengan perkataan yang sama menimbulkan syak wasangka bahawa ia mungkin palsu.
Bagaimanapun, katanya, semakan cepat ke atas hantaran itu menunjukkan hanya satu daripada empat penanda utama kempen palsu, atau yang dikenali dalam kajian maklumat palsu dalam talian sebagai ‘kelakuan tidak sahih terkoordinasi’ atau ‘coordinated inauthentic behaviour’ (CIB).
Dia mendapati terdapat beberapa unsur penyelarasan dalam perkongsian hantaran itu dengan kebanyakan daripadanya disebabkan oleh kandungannya yang serupa, menunjukkan kemungkinan terdapat usaha bersepadu untuk menyebarkan naratif tertentu.
“Salah satu perkara yang jelas ialah terdapat persamaan dalam kandungan,” katanya.
Empat penanda itu termasuk persamaan kandungan, masa hantaran, hubungan antara individu yang berkongsi hantaran dan jika ia adalah kandungan yang dibayar.
Naidu berkata adalah penting untuk mengkaji masa dan kelajuan hantaran itu, dengan menyatakan walaupun sesetengah hampir serentak, ada juga yang mempunyai jurang ketara di antara satu sama lain.
Bagaimanapun, dia menambah bahawa tidak ada petunjuk jelas bahawa akaun media sosial yang berkongsi hantaran yang sama telah dibayar untuk melakukannya.
Naidu memberi amaran bahawa hantaran itu mungkin cubaan untuk mensensasikan atau memutarbelitkan sesuatu isu.
Selain CIJ, pensyarah media Benjamin Loh juga mengkaji kempen maklumat palsu di Malaysia.
Pensyarah Sekolah Media dan Komunikasi Universiti Taylor itu bersependapat dengan pandangan Naidu bahawa hantaran itu menunjukkan berkemungkinan ia adalah kempen maklumat palsu.
Dia menyifatkan hantaran itu umpama “kempen ala akar umbi” yang bertujuan untuk menarik emosi orang ramai.
“Taktik yang digunakan dalam hantaran ini pada asasnya adalah pengulangan kenyataan tepat yang sama berulang kali, merentas berbilang akaun,” katanya.
Dia mencadangkan bahawa pada ketika ini, ia boleh menjadi sama ada percubaan amatur atau kumpulan kecil yang bermain dengan sentimen sensitif, tetapi dia percaya ia telah diselaraskan.
Bagaimanapun, berdasarkan tinjauan sepintas lalu pada akaun itu, tidak jelas siapa yang mungkin berada di belakang penyelarasan itu, katanya.
Katanya, cybertroopers atau laskar maya di Malaysia mempunyai modus operandi biasa menggunakan istilah dan kata kunci khusus berkaitan parti yang mereka anggotai, dan akan menyesuaikan hantaran mereka untuk memenuhi kumpulan berbeza.
“Tetapi banyak taktik menghantar mesej akan sentiasa kekal sama. Kempen ini mempunyai helah yang serupa dengannya.
“Ideanya ialah anda menghantar mesej. Kamu tidak menghuraikan atau memberikan apa-apa jenis bukti untuk mana-mana perkara ini. Kamu biarkan orang yang membaca itu membuat kesimpulan berdasarkan apa yang mereka tahu.”